Een kwestie van dankbaarheid

Onlangs plaatste de Inner Call een uitwisseling tussen de 18e eeuwse Japanse zenmeester Seisetsu en een koopman die een aanzienlijke donatie kwam aanbieden voor het project waaraan Seisetsu zich had gewijd, de herbouw van de beroemde Engakuji tempel. De koopman was verbaasd dat de zenmeester geen dankbaarheid toonde voor het grote bedrag dat hij aanbood, maar dat de meester hem zonder ceremonie vertelde dat degene die gaf juist dankbaar moest zijn.

Zoals het een goed zenverhaal betaamt, riep dit vragen op bij de lezers. Is er geen nauw verband tussen dankbaarheid en spiritualiteit? Is ons niet geleerd dankbaar te zijn voor elke druppel melk, elk stuk brood en elke rijstkorrel die we krijgen? Waarom zou de zenmeester niet ook dankbaar zijn? Wat is de betekenis van deze uitwisseling?

Er zijn twee aspecten van het verhaal die we in overweging kunnen nemen. Het eerste betreft de houding waarmee iets gegeven wordt. Het woord ‘liefdadigheid’ is verbonden met vriendelijkheid en het hart, en suggereert dat, net als liefde zelf, het geven van liefdadigheid moet gebeuren zonder iets terug te verwachten. Toch zijn er mensen die geven terwijl ze hun gift in de hand willen houden, bijvoorbeeld door iets aan een bedelaar aan te bieden, maar daarbij zelf willen beslissen hoe het geld wordt besteed. Er kan een goede intentie zijn, maar die is vermengd met andere motieven, en we kunnen zien dat dit handel is, geen liefdadigheid – ‘Ik geef aan jou, en in ruil voor wat ik geef, moet ik iets ontvangen,’

Het is duidelijk dat de handelaar hoopt op iets in ruil voor zijn gift. Maar de zenmonnik, wiens spirituele training bestond uit het onverbiddelijk wegsnijden van alle waanideeën om tot de directe Werkelijkheid te komen, hanteert behendig het zwaard van de Waarheid om, bij wijze van spreken, het hoofd van het ego van de handelaar af te hakken. Misschien was de koopman niet als leerling gekomen en had hij niet om deze botte instructie gevraagd, maar als je je in het gezelschap van een zenmeester waagt, moet je anticiperen op onverwachte gevolgen.

Een ander aspect om hier te overwegen is de context: dit is een geschenk voor een spiritueel doel. Het offer is niet bedoeld voor de monnik persoonlijk, maar is bedoeld om de heilige dharma te ondersteunen, als een dienst aan de hele mensheid. De impliciete betekenis van Seisetsu is dat de koopman zich dankbaar moet voelen voor de zegeningen en verdiensten die hij voor zijn vrijgevigheid zal ontvangen. Bovendien zou de monnik het misschien te egoïstisch hebben gevonden om persoonlijke dankbaarheid te uiten. Als we ons een vergelijkbare situatie in een andere religie voorstellen, zou een bisschop die geld ontvangt voor de bouw van een kathedraal kunnen zeggen: “De Heer zal u danken”, maar aangezien zenmonniken niet over de Heer spreken, was er in dit geval alleen de Stille Leegte om te spreken.

Vertaling Kariem Maas