Herinneren om te vergeten 

Een groep vrienden bracht onlangs wat tijd met elkaar door om zich af te stemmen op de fijne vibraties van het soefipad, door een deel van de dag, naast gebeden, meditaties en andere oefeningen, stilte in acht te nemen. Sindsdien hebben verschillenden van hen gezegd dat ze de stilte nu veel meer waarderen. We kunnen ons dus afvragen wat de kracht van deze oefeningen is en waarom we dit niet vaker doen.

Hazrat Inayat Khan beschrijft de wereld van de mind als een spiegelpaleis, een reeks van nooit eindigende reflecties, omdat de ene gedachte aanleiding geeft tot een andere, en nog een andere, en nog een andere. Sterker nog, omdat de mens een levende spiegel is, en dus creatief, vermenigvuldigen de reflecties zich spontaan: als iets bijvoorbeeld een herinnering aan een boom oproept, kunnen we in slechts enkele seconden door een aantal beelden heen gaan – de stam, de bladeren, de bloemen, de vruchten, de algemene vorm, onze vriend die op een tak zit, een deken die in de schaduw ligt, een vogel die wegvliegt, enzovoort, waarbij elk beeld weer andere beelden kan oproepen. Het is begrijpelijk dat wanneer dit paleis van levende spiegels gevuld is met de indrukken van de nu zo snel ronddraaiende wereld, onze mind gemakkelijk erg luidruchtig wordt. Opmerkelijk genoeg verdragen we dit lawaai terwijl we ons best doen om allerlei taken en plichten te vervullen die vaak niets te maken hebben met wat er zich in het spiegelrijk afspeelt.

Stil zijn is dan een grote opluchting. Maar om stilte langere tijd vol te houden is discipline nodig en een verandering van gewoonten. Daaronder kunnen we verstaan: een verandering van verlangen. Hoe ongemakkelijk het ook is, we identificeren ons vaak met het lawaai en houden het onbewust in leven. Als we zouden inzien dat het lawaai slechts van voorbijgaande aard is, terwijl onze ware aard verborgen ligt in de stilte, zou dat bij ons een diepgaande verandering teweeg kunnen brengen. Om tot deze staat te komen, moeten we het lawaai vergeten en leren de stilte te waarderen en ernaar te luisteren.

Toen hij sprak over het spiegelkarakter van de mind, zei Hazrat Inayat Khan dat de ziel als een rups is, in die zin dat de rups die omringd door kleur en schoonheid leeft, vaak de tinten van zijn omgeving overneemt, en dan alle schoonheid toont die hij heeft geabsorbeerd wanneer hij tevoorschijn komt als een vlinder. In zijn metafoor ‘luistert’ de rups naar de schoonheid van de bladeren en bloemen. Hij contrasteert dit met de mug: “Waarom verandert een mug niet in een vlinder, want een mug verblijft soms ook tussen mooie planten en bloemen? Omdat de mug niet geïnteresseerd is in luisteren; hij is geïnteresseerd in spreken. Hij leert niet; hij onderwijst. Dus blijft hij wat hij is.” Omdat we allemaal wel eens muggen hebben horen ‘spreken’ ’s nachts in ons oor, is het gemakkelijk om deze beeldspraak te volgen.

Als we ons aangetrokken voelen tot de stilte, betekent dit dat we niet willen blijven wat we zijn, zoals de mug, maar dat we iets willen ontdekken dat weidser is en ons hart meer vervoert. Het oppervlak van de zee is woelig, maar onder de golven is er stilte; die hoeft niet gecreëerd te worden door de zoeker, alleen ontdekt. Daarom is de Zikar – wat herinnering betekent – een van de belangrijkste devotionele oefeningen voor een soefi. De oefening houdt het herhalen van heilige woorden in, maar de echte Zikar wordt ontdekt wanneer de oefening eindigt en de zoeker, de onrust van het dagelijks leven vergetend, zich de Stilte herinnert. Daar is de opluchting waar we naar verlangd hebben, zoals uitgelegd in de zin in Gayan Boulas, “Spraak is het teken van leven, maar stilte is het leven zelf.”

Vertaling Kariem Maas