Olifanten

Wanneer een schepsel zo groot is als een olifant – groot op menselijke schaal – is het gemakkelijk voor ons om er symbolische betekenissen aan toe te kennen. De ‘olifant in de kamer’ wordt nu vaak gebruikt om te verwijzen naar een onderwerp dat voor iedereen duidelijk is, maar dat niemand wil noemen. Vermoedelijk betekent spreken over de olifant in dit geval dat je te maken hebt met iets groots, onhandigs, dat misschien moeilijk of zelfs gevaarlijk is om mee om te gaan. Hoe overtuig je een olifant om je woonkamer te verlaten zonder de meubels te vernielen?

Sommigen denken misschien dat dit huidige ‘olifantisme’ verband houdt met het bekende verhaal van de blinde mannen en de olifant, maar dat wijst in een andere richting. De blinde mannen moesten een olifant onderzoeken en vervolgens aan de koning rapporteren over de aard van het wezen. Eén voelde aan de staart en zei dat een olifant als een touw was; een ander voelde aan de zijkant en verklaarde dat een olifant als een muur was; een derde voelde aan de poot en zei dat het een pilaar was, enzovoort. In dit geval wordt de olifant helemaal niet genegeerd, alleen maar verkeerd begrepen, of slechts gedeeltelijk begrepen. Een mogelijke verklaring – en er zullen evenveel verklaringen zijn als er ‘blinde’ vertolkers van welk verhaal dan ook zijn – is dat de olifant de waarheid voorstelt, een solide, warme, levende en ademende waarheid, en dat de verslagen van de blinden de blikken vertegenwoordigen die door religieuze dogma’s worden gegeven. Ongetwijfeld gaf elke ‘blinde’ inspecteur een waarheidsgetrouw verslag van wat hij uit ervaring wist, omdat hij de plechtige plicht voelde om de koning van de waarheid op de hoogte te stellen. Bijgevolg is elk verslag absoluut correct, voor zover het gaat, en toch eindigt het verhaal meestal met het feit dat de blinden, wanneer ze horen wat de andere inspecteurs verklaren, met elkaar in discussie gaan, waarbij ieder krachtig beweert dat hij weet wat een olifant is en de anderen niets weten. Op deze manier, door alle andere meningen uit te sluiten, gaat de totaliteit van de waarheid verloren.

Zulke verhalen kunnen ons verleiden tot een vals gevoel van superioriteit. We hebben immers geen blinde vlekken – toch? Zeker, we zijn te spiritueel om door dogma’s beperkt te worden. Maar omdat we gewoonlijk naar buiten kijken en niet naar binnen, is het altijd gemakkelijker om de dogma’s van anderen te zien dan die van onszelf, hoewel we, als we goed op onszelf letten, de contouren van onze dogma’s kunnen beginnen te ontwaren in onze reacties op degenen die ze niet delen of eren. Als we boos op iemand zijn, is het heel waarschijnlijk dat hij of zij de grens van een van onze onbetwistbare overtuigingen heeft overschreden.

De waarheid moet echter, net als de olifant in het verhaal, op de een of andere manier alle overtuigingen ondersteunen zonder beperkt te zijn tot een van hen. In zijn korte toespraak over onze afhankelijkheid van God zegt Hazrat Inayat Khan: “De een verbeeldt zich God, de ander realiseert God; er is een verschil tussen deze twee mensen. Degene die zich verbeeldt kan hopen, maar hij kan niet zeker zijn. Degene die God realiseert staat oog in oog met zijn Heer, en hij is degene die met zekerheid van God afhankelijk is.” De ‘blinde’ persoon beeldt zich God in, extrapolerend vanuit een beetje kennis, maar hij begrijpt de totaliteit niet. God realiseren zou niet zo moeilijk moeten zijn. Immers, als God alomtegenwoordig is, alles doordringend, in en om ons heen en onze bron is, ons doel en levensonderhoud, dan zou het moeilijker, moeizamer moeten zijn om die Werkelijkheid te negeren dan om hem te realiseren. Daarom zou het een grote opluchting moeten zijn om onze blindheid te laten vallen en alle Waarheid binnen te laten stromen. Het is niet onze bedoeling om een bekrompen visie in stand te houden, maar zolang we denken dat ‘we’ proberen ‘God’ te realiseren, zijn we nog steeds afgescheiden, nog steeds gevangen in dualiteit. We moeten onze blindheid loslaten en de olifant ons en alles laten zijn. Of, om de metafoor even opzij te zetten: laat het zelf los en laat God binnenkomen.

Vertaling Kariem Maas