Oversteekplaats voor pelgrims

In zijn pogingen om de wereld soefiwijsheid te onderwijzen, besteedde Hazrat Inayat Khan speciale aandacht aan de rol van symbolen. In De Gatha’s, die de ondertitel ‘een schets van het soefigedachtes’ heeft, zijn symbolen een van de belangrijkste thema’s, naast belangrijke onderwerpen als zuivering, adem en filosofie. Het doel van de Meester was echter niet om instructies te geven voor een soort code van vervanging (zon staat voor kracht, ster staat voor leiding, lotus voor zuiverheid, enzovoort), maar om te laten zien dat een symbool een zaadje is dat de verlichte zielen voor ons hebben achtergelaten. Als we het in ons begrip zaaien, kan het leven ervan ontwaken, wortelen en bloemen voortbrengen en vruchten die leiding bieden. Dit geldt niet alleen voor de symbolen die we in beelden en poëzie vinden, maar ook voor gewoonten en tradities zoals een handdruk, het uitbrengen van een toost of de rituelen van het huwelijk.

Een traditie die blijkbaar universeel is in de menselijke cultuur is die van de pelgrimstocht. Christenen bezoeken het Heilige Land of lopen de Camino de Santiago; moslims reizen naar Mekka voor de hadj; Joden bidden voor de Tempelmuur in Jeruzalem. Als we ver terug in de geschiedenis kijken, is er zelfs bewijs dat neolithische stammen jaarlijkse reizen naar Stonehenge maakten. Met andere woorden, tijd en cultuur doen er weinig toe; iets fundamenteels zet ons ertoe aan om onze staf op te pakken en pelgrims te worden. Wat is dat dan?

We kunnen een aanwijzing voor deze impuls vinden als we de hindoereligie onder de loep nemen en haar naaste verwanten, het jaïnisme en het boeddhisme. In heel India en de omringende landen zijn er tientallen pelgrimsplaatsen, ‘tirtha’s’ genoemd, die jaarlijks miljoenen gelovige mensen trekken. Het woord tirtha betekent ‘doorwaadbare plaats’ of ‘kruispunt’. We kunnen aannemen dat dit ermee te maken heeft dat deze plaatsen vaak aan de oever van een rivier of aan de kust liggen. Omdat rivieren over het algemeen als heilig worden beschouwd, zou een doorwaadbare plaats waar je de rivier in kunt gaan en veilig over kunt steken naar de overkant een speciale betekenis hebben.

Maar in de goddelijke muziek van wijsheid kunnen thema’s soms achterstevoren gespeeld worden of omdraaien, en dan ontdekken we verbaasd dat oorzaak effect kan worden.

De Skanda Purana verklaart dat er drie soorten tirtha zijn: de beweegbare, de vaste en de innerlijke. De verplaatsbare tirtha is wanneer we een persoon bezoeken zoals een heilige, een wijze of een sadhu. De vaste tirtha is naar een plaats – een tempel waar een god of godin ooit verscheen of een wijze ooit in meditatie zat, bijvoorbeeld, of een heilige stad. De innerlijke tirtha vereist echter geen reis, want het is naar een plaats van de geest, een reis naar een punt “van waarheid, liefdadigheid, geduld, mededogen, zachte spraak, ziel.”

De vaste pelgrimstocht, gericht als hij is op het uiterlijke, dient daarom diegenen wier geloof sterk kan zijn, maar die misschien nog niet verder zien dan de oppervlakte. De beweeglijke pelgrimstocht, naar een persoon, heeft de mogelijkheid om de zoeker naar een meer spiritueel rijk te brengen, want een levend hart weerspiegelt het Goddelijke duidelijker dan een stenen tempel. De innerlijke tirtha is echter zeker de essentie van de pelgrimstocht. Iemand die zo’n pelgrimstocht volbrengt, heeft een innerlijke barrière overschreden en het zijn alleen onze eigen barrières die ons ervan weerhouden het heilige punt in onszelf te ontdekken.

Deze drie vormen van tirtha sluiten elkaar niet uit. Men kan een heilige plaats bezoeken en daar een heilig persoon ontmoeten, en het is ook mogelijk dat men door een persoon of plaats te bezoeken een innerlijke oversteek volbrengt. Dat is zeker de betekenis van de Natuurmeditatie van Hazrat Inayat Khan, die zegt: “Mijn heilige pelgrimstocht / is de heilige woning van de wijze.”

De reis naar een vast of verplaatsbaar bedevaartsoord heeft weinig waarde als er geen blijvende verandering in onszelf plaatsvindt; dat is altijd het uiteindelijke doel. Het is de innerlijke zoektocht die de uiterlijke vorm heeft voortgebracht. Het woord ‘tirtha’ of ‘doorwaadbare plaats’ is een illustratie uit de uiterlijke wereld, maar ‘de ontmoetingsplaats van de drie rivieren’ (zoals het wordt beschreven in een gedicht van Kabir Das) wordt nooit gevonden door een lange, stoffige weg te bewandelen; om de echte oversteek te maken, hoeven we niet eens onze kamer te verlaten. 

Vertaling Kariem Maas