De wijn van extase

Het onderwerp van ons gesprek was dit gezegde uit de Vadan, Chalas: Sensatie en extase zijn twee dingen: plezier komt van sensatie, geluk van extase. In de loop van ons gesprek zei een lid van de groep: “Maar waarom eigenlijk vergelijkt Hazrat Inayat Khan sensatie en extase? Ze zijn zo duidelijk verschillend.”

Dat is natuurlijk waar, maar veel aspecten van de waarheid worden pas duidelijk als we ze zien. Als we iets van het innerlijke leven zijn gaan proeven, hebben we misschien geen hint nodig – maar voor een wereld die zo intens materialistisch is als onze huidige tijd, een wereld waarin plezier en sensatie algemeen worden beschouwd als het toppunt van het menselijk bestaan, is dit gezegde een nuttige vingerwijzing naar iets hogers.

Een interessante illustratie hiervan in het verhaal van Majnun’s liefde voor Leila. Majnun was volledig, onwankelbaar verliefd op Leila, maar zijn metgezellen konden niet begrijpen waarom. ‘Jouw Leila is niet zo bijzonder,’ vertelden ze hem. ‘We kunnen je veel meisjes laten zien die nog mooier zijn dan zij.’ En volgens de overlevering zou Majnun hebben gereageerd: ‘Om Leila te zien, moet je Majnun’s ogen lenen.’ Dit laat ons zien dat de ervaring van schoonheid niet afhankelijk is van de uiterlijke, materiële vorm, maar iets van binnenuit is, een blik die zich opent in het innerlijk. Mevlana Jelaluddin Rumi legde dit nog verder uit en zei dat Majnun tegen zijn vrienden zei: ‘Leila is een beker. De vorm van de beker is niet belangrijk. Waar het om gaat is de wijn die ik uit de beker drink. Als je me een beker aanbiedt die bedekt is met goud en juwelen, maar die azijn bevat, wat voor nut kan het dan voor mij hebben?’

Extase, zoals een ander lid van de groep aangaf, betekent opgetild worden, verheven worden van onze gebruikelijke toestand, verheven worden boven ‘de dichtheid van de aarde’, zoals het in het gebed Saum staat. Het klinkt ongetwijfeld heel aantrekkelijk, maar zoals alles in zowel de uiterlijke als de innerlijke wereld is er een prijs te betalen – in dit geval moeten we ons ‘ik’ opgeven. Het is onze hardnekkige vasthoudendheid aan onze individualiteit die ons scheidt van het oneindige leven en het licht van de Eenheid, en het is in feite die last waarvan we bidden om verlost te worden als we in het gebed Khatoem zeggen: ‘verhef ons boven alle onderscheid en verschil’. We zouden kunnen veronderstellen dat dit verwijst naar het op de een of andere manier wegslepen van de mensheid uit de gepolariseerde meningen die er bestaan over zoveel kwesties, maar al die tegenstrijdige standpunten hebben hun wortels in ‘ik’, en we zullen geen van deze geschillen oplossen totdat we zijn begonnen met het verzachten van ons zelf in de wijn van extase.

En hoe vinden we die wijn? Om een beeld van de oude soefi’s te lenen: we moeten gewoon onze neus volgen – de geur van de wijn zal ons naar de taverne leiden. We kunnen een sterke geur vinden in muziek, in kunst, in poëzie, en natuurlijk in gebed en meditatie. En als we de taverne eenmaal vinden, zullen we hem niet meer willen verlaten.

Vertaling Kariem Maas