‘Automatische’ concentratie
Als we een taak willen volbrengen, vereist dat enige mate van concentratie, en hoe meer concentratie nodig is, hoe moeilijker we de taak vinden. Om bijvoorbeeld een draad door het oog van een naald te halen, moeten we onze handen stil houden, onze blik richten en het rinkelen van de telefoon of andere activiteiten in de kamer negeren, al is het maar voor een kort ogenblik. Het schrijven van een roman, het opstarten van een bedrijf of het oplossen van een sociaal probleem vereist dat we onze gedachten concentreren op alles wat daarmee vanuit verschillende oogpunten te maken heeft gedurende een aanzienlijke tijd, en zo’n taak valt ons veel moeilijker. Maar op welk niveau dan ook, concentratie is niet gemakkelijk. Toch is concentratie noodzakelijk voor elk streven, of het nu in de uiterlijke wereld is of op innerlijk vlak. Omdat gedachten scheppend zijn – alle schepping, of het nu gaat om materiële vormen of om geluk, komt voort uit gedachten – is het ontwikkelen van de kracht van concentratie een van de eerste lessen op het soefipad.
Over dit thema zegt Hazrat Inayat Khan dat er twee soorten concentratie zijn. De eerste is die concentratie die we opzettelijk richten, maar verrassenderwijs spreekt hij ook van ‘automatische’ concentratie, waarvan we ons meestal niet bewust zijn, maar die desondanks een groot effect op ons leven kan hebben. Telkens als we ons concentreren, richten we de kracht van onze gedachten op het creëren van een vorm, en als we veel indrukken, veronderstellingen en vooroordelen met ons meedragen, zullen ook die een scheppend effect hebben, schadelijk of gunstig afhankelijk van hun aard.
Als iemand bijvoorbeeld aanneemt dat zijn gezondheid niet sterk is, dan zal het minste ongemak door zijn gedachte worden versterkt tot iets groters. Wanneer de overtuiging van zo’n automatische gedachte van ziekte sterk is, zal het zelfs voor de meest bekwame dokter moeilijk zijn om een goede gezondheid te bewerkstelligen. Er zijn echter anderen bij wie de concentratie de andere kant op werkt: hun geloof en vertrouwen in een goede gezondheid loodst hen door vele stormen heen. Op dezelfde manier komen sommige mensen, die de gedachte hebben opgevat dat ze omringd zijn door tegenstand, onvermijdelijk van alle kanten tegenstanders tegen. Andere mensen zijn onbewust gericht op vriendschap en zulke zielen zullen vriendelijk zijn tegen de mensen om hen heen en gemakkelijk vrienden vinden.
Het is geen eenvoudige taak om het werk van automatische concentratie ongedaan te maken, want daarvoor moeten we ons er eerst bewust van worden. Iemand wiens concentratie het idee van ellende ondersteunt, kan niet van de ene op de andere dag veranderen door te verklaren: “Nu geloof ik alleen nog maar in liefde en geluk.” De niet-helpende gedachten zullen hoe dan ook doorgaan en lijken een leugen te maken van iemands gewenste reisrichting. Om zo’n verandering teweeg te brengen, moeten we onze gedachten, terwijl die in ons omgaan, met nauwgezette zorg en volledige onthechting observeren – want hoewel ze meestal onopgemerkt voorbijgaan, geloven we gewoonlijk dat we onze gedachten zijn en dat die onze identiteit bepalen. Door zorgvuldige aandacht daarvoor kunnen we beginnen vat te krijgen op die gedachten die we willen veranderen, en ze dwingen de andere kant op te gaan.
Dit is het proces dat Hazrat Inayat Khan ‘ontleren’ noemt, en als we volharden maakt dit de volledige verandering van ons mentale landschap mogelijk. Wanneer we in staat zijn het goede in het slechte te vinden en het slechte in het goede, hebben we een belangrijke stap gezet in de richting van het meesterschap over onze geest – waarin al het meesterschap ligt dat er is.
Vertaling Kariem Maas